بازار هر کالایی ابتدا به ساکن با دو مسئله روبه‌رو است؛ یا کالایش از درون مرزهای کشور تامین می‌شود یا وارداتی است. اگر وارداتی باشد یا بسته‌بندی وارد می‌شود یا به‌صورت فله‌ای. بنابراین گاه بازاری حجم وسیعی از کالا و خدماتش را از درون مرز‌ها تامین می‌کند، گاه بازاری بیشترین تکیه‌اش بر واردات است و چشمش به بیرون مرزهاست. ادویه از آن دست کالاهایی است که بیشترین تکیه را بر واردات دارد. چون در ایران تنها حجم بسیار اندکی آن هم تنها حدود پنج قلم ادویه به‌صورت انبوه تولید می‌شود. در دنیا اما اقلام مختلف ادویه اعم از زردچوبه، فلفل، دارچین، زنجبیل و… تولید می‌شود و کشورهایی مانند هندوستان، اندونزی، سنگاپور و مالزی در تولید این محصولات پیشرو هستند. این در حالی است که در ایران پنج نوع ادویه و به میزان ۵۰هزار تن تولید می‌شود.
از طرفی مصرف سالانه ادویه در کشورمان ۲۲۰هزار تن است که ۱۷۰هزار تن آن از طریق واردات تامین می‌شود. ۱۷۰هزار تنی که به دو صورت فله‌ای و بسته‌بندی‌شده در بازار به‌فروش می‌رسد. نوع فله‌ای همان شیوه سنتی خریدوفروش ادویه است و نوع بسته‌بندی در سال‌های اخیر رواج یافته که نوعی سرمایه‌گذاری برای فروش مدرن‌تر ادویه‌جات است. در هر صورت مسئله مهم نیاز بازار داخلی به ادویه است و حتی می‌توان گفت بیش از ۲۲میلیون خانوار ایرانی مصرف‌کننده این مواد‌غذایی هستند.
کارخانجات، صنایع تولیدکننده مواد‌غذایی و حتی ارگان‌های پزشکی نیز از دیگر مصرف‌کنندگان بزرگ این نوع از مواد‌غذایی هستند. بنابراین فرصت‌های سرمایه‌گذاری در این حوزه وجود دارد. کمااینکه ما نیز در این گزارش به چند و چون بازار ادویه در ایران می‌پردازیم و شیوه‌ها و هزینه‌های سرمایه‌گذاری برای ورود به این بازار را در گفت‌وگو با کسبه سنتی بازار و مسئولان یکی از برندهای فرآوری ادویه بررسی می‌کنیم.
منکر تقلب در بازار ادویه نیستیم
اما وقتی سراغ بازار تند و تیزی مانند ادویه می‌رویم در نگاه نخست حتما باید سره و ناسره‌اش را بررسی کنیم. به‌ویژه اینکه مسئله‌ای به نام تقلب در بازار ادویه ردپایی قوی دارد و ردیابی آن هم کار مشتریان نیست. این مسئله را با مسئولان صنفی این حوزه در میان نهاده‌ایم.
رئیس اتحادیه عطاران و سقط‌فروشان و رئیس اتحادیه گیاهان دارویی منکر وجود تقلب در بازار ادویه نیستند و معتقدند از آنجا که ممکن است در ادویه آسیاب شده تقلبی وجود داشته باشد و موادی در آن افزوده شود که کیفیت را کاهش دهد، اگر مردم سعی کنند که فلفل، زردچوبه و سایر اقلام ادویه را به‌صورت چوب و آسیاب نشده از بازار خریداری کنند، بسیار بهتر است.
فقط ۵ ادویه در ایران تولید می‌شود
علیرضا رضایی قهرودی، رئیس اتحادیه عطاران و سقزفروشان با اشاره به تولید پنج نوع ادویه در ایران می‌گوید: زیره سبز و زیره سیاه در کرمان، فلفل قرمز در سبزوار و گرگان، سماق در تبریز و گلپر در شهرهای شمالی کشورمان کشت و تولید می‌شود. وی با بیان اینکه سالانه ۵۰هزار تن ادویه در کشور تولید می‌شود، اظهار می‌دارد: مصرف داخلی سالانه ادویه در کشور ۲۲۰هزار تن است که ۱۷۰هزار تن آن از طریق واردات تامین می‌شود.
به گفته رضایی قهرودی، ادویه وارداتی شامل زنجبیل، هل، زردچوبه، دارچین و فلفل سیاه است. رئیس اتحادیه عطاران و سقط‌فروشان در مورد این موضوع که گفته می‌شود در بازار ادویه بعضا تقلباتی وجود دارد، می‌گوید: شاید به جرات بتوان گفت حدود ۵۰درصد ادویه موجود در بازار تقلبی بوده و دارای ناخالصی است.
مهم‌ترین بازیگران بازار ایران
در همین ارتباط و در مورد اوضاع کلی بازار ادویه و میزان تولید در ایران، جلیل مغازه‌ای، رئیس اتحادیه گیاهان دارویی نیز با بیان اینکه بسیاری از اقلام ادویه اصلا در ایران به عمل نمی‌آید، اظهار می‌دارد: ادویه از کشورهایی مانند هند، اندونزی، سنگاپور و مالزی وارد کشور می‌شود.وی با اشاره به اینکه در سالی که محصول خوبی داشته باشیم حدود ۲۰هزار تن زیره سبز در کشور تولید می‌شود، تصریح می‌کند: سالانه بخش قابل توجهی از زیره سبز تولیدی، به خارج از کشور صادر می‌شود که میزان صادرات بستگی به وضعیت بازار دارد.
مغازه‌ای در ادامه می‌افزاید: البته در سال‌هایی که میزان بارندگی کم است، میزان تولید زیره سبز هم کاهش می‌یابد و حتی ممکن است به ۸هزار تا ۱۰هزار تن کاهش بیابد. اما باز هم بخش عمده‌ای از این محصول صادر می‌شود. وی با بیان اینکه به دلیل کاهش شدید تولید زیره سیاه و مصرف بالای آن، صادرات آن ممنوع است، می‌گوید: در سال‌های اخیر میزان تولید زیره سبز به ۱۰تن کاهش یافته و علت این است که این محصول در سطح بالایی کشت نمی‌شود.
مغازه‌ای با اشاره به اینکه زیره سیاه بیشتر در کرمان و زیره سبز در مشهد، سبزوار، قم و تبریز کشت و تولید می‌شود، عنوان می‌کند: زیره سبز عمدتا به کشورهای اروپایی صادر می‌شود و در این کشورها زیره سبز در تولید دارو هم مورد استفاده قرار می‌گیرد.
مغازه‌ای همچنین در مورد وجود تقلب در بازار ادویه می‌گوید: از آنجا که ممکن است در ادویه آسیاب شده تقلبی وجود داشته باشد و موادی در آن افزوده شود که کیفیت را کاهش دهد، اگر مردم سعی کنند که فلفل، زردچوبه و سایر اقلام ادویه را به‌صورت چوب و آسیاب نشده از بازار خریداری کنند، بسیار بهتر است. مغازه‌ای در پایان خاطر نشان می‌کند: به غیر‌از مواردی که گفته شد، تقلب دیگری در بازار ادویه نمی‌تواند وجود داشته باشد.
فرصتی که دیده نشده است
آنچه در حوزه صادرات ادویه قابل بحث است، صادرات فله‌ای زیره به کشورهای خواهان این محصول ایرانی است. تاکنون هم اقدامی برای سرمایه‌گذاری در حوزه بسته‌بندی این مواد نشده است، بلکه همانند زعفران، پسته و انجیر ایرانی در گونی، کارتن موز و به شکل‌های تاسف‌بار دیگر صادر می‌شود. در حالی که صادرات در قامت بسته‌بندی هم ارزش افزوده بسیار بیشتر را رقم می‌زند و هم ارزآوری بیشتری را نصیب فعالان تجاری این حوزه می‌کند. مهم‌تر اینکه فرصتی مغتنم برای استخدام نیروی انسانی بیشتر و اشتغال‌زایی پایدار است.
هرچند به نظر می‌رسد در شرایط اقتصادی فعلی، راه‌اندازی واحد فرآوری و بسته‌بندی ادویه آن هم در مقیاس کوچک، اقدام اشتباهی است. در این رابطه و در مورد میزان سرمایه لازم برای ورود به بازار ادویه‌جات فرآوری‌شده گفت‌وگویی داشته‌ایم با الهه الهی، مسئول فنی شرکت سبزی ایران و تولیدکننده ادویه فرآوری شده با برند ترخینه. این مقام مسئول در مورد دستگاه‌های مورد نیاز برای بسته‌بندی و فرآوری ادویه می‌گوید: ادویه‌هایی که چوب آنها وارد کشور می‌شود، مانند چوب دارچین و چوب زردچوبه حتما باید آسیاب شود و این آسیاب کردن در چند مرحله انجام می‌شود.
وی با اشاره به اینکه برای فرآوری و بسته‌بندی ادویه به آسیاب‌های مختلفی اعم از سوزنی و چکشی و دستگاه بسته‌بندی ساشه و در مورد ادویه‌های میکس به دستگاه بلندر نیاز است، اظهار می‌کند: پس از آسیاب شدن، ادویه به قسمت بسته‌بندی می‌رود که دستگاه‌های بسته‌بندی هم اتوماتیک هستند و معمولا در ظروف پت، این بسته‌بندی انجام می‌شود.
وی در ادامه می‌افزاید: به‌طور‌کلی در حال حاضر کارخانه‌های فرآوری و بسته‌بندی ادویه باید آسیاب صنعتی خریداری کنند که این نوع آسیاب در ایران تولید می‌شود و موجود است و نیازی به واردات آن وجود ندارد.البته می‌توان به‌طور‌کلی این موضوع را مطرح کرد که هیچ‌کدام از دستگاه‌های مربوط به فرآوری و بسته‌بندی ادویه وارداتی نیست. اما از آنجایی که نوآوری از جمله مواردی است که یک برند را زنده نگه می‌دارد، برند ترخینه هم با تولید ادویه‌هایی با کاربردهای جدید سعی در حفظ بازار دارد.
بدون طرح توجیهی وارد بازار نشوید
وی درخصوص این موضوع که چگونه یک سرمایه‌گذار این موضوع را ارزیابی کند که راه‌اندازی واحد فرآوری و بسته‌بندی ادویه به‌صرفه است یا خیر، می‌گوید: این موارد باید در طرح توجیهی که برای کار تهیه و تدوین می‌شود، لحاظ شده و به‌نوعی تمام آیتم‌ها در نظر گرفته شود. الهی در ادامه خاطرنشان می‌کند: در طرح توجیهی این موارد در نظر گرفته می‌شود که اگر فردی قصد داشته باشد کارخانه ادویه ایجاد کند، باید چه متراژی را در نظر بگیرد، اگر زمین، ملک شخصی باشد چه هزینه‌هایی دارد و اگر استیجاری باشد، وضعیت هزینه‌ها به چه صورت خواهد بود، چه تعداد دستگاه باید خریداری شود و به چه میزان پول باید صرف هزینه‌های آب و برق و غیره شود.
در این شرایط طرح توجیهی مشخص می‌کند که آیا راه‌اندازی واحد فرآوری و بسته‌بندی ادویه برای یک سرمایه‌گذار به‌صرفه است یا خیر. وی با تاکید بر اینکه سود کار تولیدی بستگی به تیراژ و مقدار دارد،عنوان می‌کند: به‌عنوان مثال اگر یک کارخانه روزانه ۱۰کیلو ادویه فرآوری و بسته‌بندی کند، اصلا به سود و صرفه اقتصادی دست نخواهد یافت، زیرا قیمت تمام شده محصول این کارخانه نسبت به کارخانه‌ای که تولید بالایی دارد، فاصله زیادی خواهد داشت.
اما شیوه‌های سوددهی یک واحد فرآوری ادویه در بازار به چه صورت است. الهی در این باره می‌گوید: سوددهی یک کارخانه فرآوری ادویه تنها در تیراژ بالای تولید است وگرنه کارخانه‌های نوپا و کوچک فرآوری و بسته‌بندی ادویه ممکن است که در مدت‌زمان کوتاهی تعطیل شوند زیرا سود در تیراژ و تولید بالاست و هرچه کارخانه بزرگ‌تر و تولیدات آن بیشتر باشد، قیمت تمام‌شده پایین‌تر می‌آید و سود بیشتری نصیب تولیدکننده می‌شود. وی همچنین اضافه می‌کند: بنابراین در شرایط اقتصادی فعلی راه‌اندازی واحد فرآوری و بسته‌بندی ادویه در مقیاس کوچک، اقدام اشتباهی است.
الهی در ادامه سخنانش و با اشاره به اینکه فرآوری و بسته‌بندی ادویه در فضای کوچک امکان‌پذیر نیست و حداقل باید یک‌هزار متر به این امر اختصاص بیابد، اظهار می‌دارد: آسیاب کردن ادویه گرد و خاک بسیار شدیدی را ایجاد می‌کند و علاوه بر بزرگی فضا، باید تهویه بسیار قوی و انبار مناسب و به دور از رطوبت هم داشته باشد. الهی در ادامه تاکید می‌کند: اتفاقا ادویه‌ها جزو آن دسته از مواد‌غذایی هستند که رطوبت در آنها بسیار تاثیرگذار است.
یعنی اگر تهویه و محل انبار درست و اصولی نباشد، ادویه رطوبت جذب می‌کند و در نهایت کپک می‌زند. وی در مورد تعداد نیروی انسانی مورد نیاز برای واحد فرآوری و بسته‌بندی ادویه می‌گوید: تعداد نیروی انسانی بستگی به این موضوع دارد که یک کارخانه چند دستگاه در اختیار داشته باشد و معمولا به ازای هر یک دستگاه باید دو نیروی انسانی در نظر گرفته شود. البته بنا به وسعت و میزان تولید کارخانه به چند کارگر انبار و کارگر جابه‌جایی هم نیاز است.
۵۰۰میلیون تومان؛ حداقل میزان سرمایه‌گذاری
الهی در پاسخ به این پرسش که یک سرمایه‌گذار باید چه میزان سرمایه‌گذاری برای راه‌اندازی کارخانه فرآوری و بسته‌بندی ادویه انجام دهد، اظهار می‌دارد: به فرض اینکه ملک این سرمایه‌گذار، شخصی باشد و در یک سوله یک‌هزار متری که متراژ حداقل است، آغاز به کار کند و با احتساب نیروی انسانی مورد نیاز برای بخش اداری و حداقل ۱۵ کارگر و مدیر، در مجموع به حدود۲۰پرسنل نیاز داشته باشد، باید سرمایه‌گذاری ۵۰۰میلیون تومانی انجام دهد.
این مسئول فنی در مورد این موضوع که سرمایه‌گذاری در این صنعت پس از گذشت چه مدت‌زمانی به بازدهی می‌رسد، می‌گوید: این موضوع به شرایط بازار بستگی دارد. اما در‌مجموع اگر واحد تولیدی سعی و تلاش لازم را انجام دهد، بتواند در بازار دوام بیاورد، به‌خوبی بازاریابی کند، محصولات خود را به‌خوبی معرفی کند، تبلیغات خوبی داشته باشد، محصولات باکیفیتی تولید کند، مشتریان خوش‌حساب و پشتوانه مالی نسبی داشته باشد و موفق به دریافت تسهیلات شود، ممکن است پس از یک تا دو سال به سوددهی نسبی برسد.
