همه چیز درباره اختراع(قسمت دوم)

در خصوص  چرایی وجود قوانین اختراع (فلسفه اختراع)؟

– مبانی حقوق بشری اختراع

بند ۲  ماده ۲۷  اعلامیه جهانی حقوق بشر

مالکیت افراد بر داراییهای فکری و منافع مادی و معنوی ناشی از هر تولید علمی به رسمیت شناخته شده است .

–         نظریه کار و مالکیت ناشی از کار و انطباق با حق اختراع (اصل استحقاق)

بر طبق این نظریه نتیجه کار و حاصل و ثمره و دسترنج هرشخص به وی تعلق دارد ودر ثمره فکری نیز همانند ثمر مادی (اموال مادی ) شخص مخترع در اثر تلاش و ممارست ذهنی و فکری وتدبربه نتیجه مطلوب رسیده و علی القائده  باید مالک کار و تلاش خود باشد (نظریه لاک )

–         نظریه شخصیت و انطباق آن با حق اختراع

–         تئوری حقوق طبیعی

–         طبیعتا و فطرتا خالق اثر و مخترع حق دارد که از آثار فکری خود استفاده و بهره ببرد

–         تئوری اخلاقی :

–         که بر مبنای این تئوری اگر جامعه بدون در نظر گرفتن حق مخترع از دستاورد فکری او استفاده کند بطور نا عادلانه و ناروا از آن استفاده کرده است .

–         مبانی اقتصادی حق اختراع :

نظام حق اختراع انگیزه مخترع را  برای تحقیق و توسعه بالا می برد (تشویق مخترع به لحاظ مالی جهت انگیزه )

مبانی جامعه شناختی حق اختراع

(این مکتب بر لزوم توجه به ضرورت های اجتماعی تاکید دارد )

 ضمانت اجرایی در حقوق ثبت اختراع چیست ؟

نظام انحصار حق اختراع تنها با پشتوانه و ضمانت اجرای حقوقی است که نمود وعینیت پیدا می کند.

 در حقوق مالکیت فکری (مالک اختراع) به دو نحو از وی حمایت می شود ؛

به عبارت دیگر حقوق ناشی از خلق مالکیت فکری به دو صورت است :

الف ) حمایت ایجابی :

به دارنده حق می دهد که از خلاقیت و تلاش ذهنی خود بهره برد.

ب) حمایت سلبی :

 سایرین را مکلف می کند که به این حقوق حاصل آفرینشهای فکری احترام گذاشته و مانع از هر گونه نقص حق بدون اجازه مالک این حقوق بشود .

در همین راستا ماده  ۱۵  قانون ثبت اختراعات و علائم تجاری و طرحهای صنعتی مصوب ۱۳۸۶  حقوق ناشی از گواهینامه اختراع را به این ترتیب دانسته است  :

الف ـ بهره‌برداری از اختراع ثبت شده در ایران توسط اشخاصی غیر از مالک اختراع‌، مشروط به موافقت مالک آن است‌. بهره‌برداری از اختراع ثبت شده به شرح آتی خواهد بود:
۱-درصورتی که اختراع درخصوص فرآورده باشد:
اول ـ ساخت‌، صادرات و واردات‌، عرضه برای فروش‌، فروش و استفاده از فرآورده‌.
دوم ـ ذخیره به قصد عرضه برای فروش‌، فروش یا استفاده از فرآورده‌.
۲-  ـ درصورتی که موضوع ثبت اختراع فرآیند باشد:
اول ـ استفاده از فرآیند.
دوم ـ انجام هر یک از موارد مندرج در جزء (۱) بند (الف‌) این ماده درخصوص کالاهایی که مستقیماً از طریق این فرآیند به دست می‌آید.
ب ـ مالک می‌تواند با رعایت بند (ج‌) این ماده و ماده (۱۷) علیه هر شخص که بدون اجازه او بهره‌برداریهای مندرج در بند (الف‌) را انجام دهد و به حق مخترع تعدی کند و یا عملی انجام دهد که ممکن است منجر به تعدی به حق مخترع شود، به دادگاه شکایت کند.(نقض مستقیم وغیرمستقیم پذیرفته شده است)

بر طبق بند ب ماده  ۱۵  مالک می تواند با رعایت بند  ج  ماده  ۱۵  (exception) و ماده  ۱۷  قانون فوق، علیه هر شخصی که بدون اجازه بهره برداری های مندرج در بند الف  را انجام می دهدو به حق مخترع تعدی  کند و یا عملی انجام دهد که مکن است منجر به تعدی به حق مخترع شود  به دادگاه شکایت کند.

 و در راستای حمایت سلبی از صاحب اختراع وفق ماده ۰ ۶ قانون ثبت اختراعات مصوب۱۳۸۶ :نقص حقوق مندرج در این قانون عبارتست از معنای انجام هر گونه فعالیتی در ایران که توسط اشخاص غیر از مالک حقوق تحت حمایت این قانون و بدون موافقت او انجام می گیرد .

و در خصوص ضمانت اجرای کیفری نیز ماده  ۶۱  قانون مارالذکر مقرر می دارد :

هر شخصی که با علم و عمد مرتکب نقض حقوق صاحب اختراع مندرج در ماده  ۱۵( ساخت‌، صادرات و واردات‌، عرضه برای فروش‌، فروش و استفاده از فرآورده‌، و ذخیره به قصد عرضه برای فروش‌، فروش یا استفاده از فرآورده،..‌بدون اجازه مالک) شود، مجرم شناخته شده و علاوه بر جبران خسارت  به پرداخت جزای نقدی از ده میلیون ریال تا پنجاه میلیون ریال یا حبس تعزیری از نود و یک روز تا شش ماه یا هر دو مجازات فوق اعم از جزای نقدی و حبس محکوم خواهد شد که به نظرمی رسد؛ قانون در قبال نقض کنندگان حق اختراع  موضع سخت و محکمی اتخاذ نموده است  خصوصا اینکه، در حبس نیز بیش از نود روز در نظر گرفته، که قابل تعلیق و تبدیل نمی باشد .

آِیا این ضمانت اجرای پیش بینی شده درقانون راه را بر نقض کنندگان حق اختراع بسته است یا خیر ؟

مالکیت فکری به دو شاخه

۱-  کپی رایت

۲ – مالکیت صنعتی

 تقسیم می شود و مصادیق مالکیت صنعتی عبارتند از  :

۱-    اختراع

۲-    علائم تجاری

۳-    طرحهای صنعتی

۴-    نشانهای جغرافیایی و اسرار تجاری و….

قواعد مربوط به مالکیت صنعتی علیرغم دیرینه بسیار دربین اقوام وملل دارای قواعد نوپا هستند و علاوه بر پیش بینی قواعد و مجازات متناسب با جرم، نیاز به فرهنگ سازی در جامعه دارد. و باید در جهت ارتقاء اطلاعات عمومی در جامعه وبیان اثرات مخرب نقص حق اختراع، عموم جامعه را مطلع نمود و بسیاری از افراد  جامعه از این قواعد و حقوق بی اطلاع هستند و بطور کافی فرهنگ سازی در قالب (فیلم سریال آموزش در قالب کتابهای آموزشی و یا تدریس در مقاطع تحصیلی و … ) در کشور پیش بینی نشده است .

 و اگر چه جهل به قانون رافع مسئولیت نمی باشد ولیکن اقناع وجدان دادرس و قائده قبح عقاب  بلا بیان نیز یکی از اصول حقوقی پذیرفته شده است و صرف بیان و لازم الاجرا شدن قانون در روزنامه رسمی که حتی تحصیلکرده ها حقوق نیز گاها از وجود آن بی اطلاع اند نمی تواند تکیه گاه محکمی برای بیان این قوانین باشد و همچنین از ظرفیتهای فقهی و اسلامی کشور نیز می توان برای ارتقاء فرهنگ احترام به حقوق مالکیت فکری استفاده کرد .

مالکیت معنوی(اختراع) در قوانین بین المللی از چه ضمانت های اجرایی برخوردار  است ؟

حق اختراع یک حق  قلمرویی و سرزمینی است و هر کشور در چها چوب و قلمر سرزمینی خود از اختراعاتی که در آن کشور به ثبت رسیده  حمایت می کند و ضمانت اجرایی که به صورت فراملی، برعضوی از اعضای کنوانسیون پاریس تحمیل شود وجود ندارد . البته مراجع داوری و میانجیگری بین المللی (arbitration and mediation  ) پیش بینی شده که متقاضیان  می تواند دعاوی خود را به این مراجع ارجاع کنند ولیکن در برخی قوانین ملی کشور ها اقدامات موقتی و تدابیر مرزی و گمرکی نیز پیش بینی شده است که در قوانین گمرکی کشور ما راجع به علائم تجاری این امر پیش بینی شده است و همچنین مطابق ماده  ۱۸۲  آئین نامه :

مالک هر اختراع، طرح صنعتی ، علامت و نام تجاری یا قائم مقام قانونی وی برحسب مورد

می تواند به موجب ا مر نزدیک ترین دادگاه عمومی محلی که کالاهای مورد ادعا در آن محل

است صورت مشروحی از کالاهایی که به ادعای او با حق حاصل از اختراع یا طرح صنعتی و یا علامت تجاری او مخالف است بردارد. اجرای امر فوق در صورتی که کالاها هنوز در گمرک باشند، به وسیله مأمورین گمرک والا به وسیله مأمور اجرا به عمل خواهد آمد.

توقیف کالاهای مزبور وقتی ممکن است که امر دادگاه تصریح به آن داشته باشد . امر دادگاه

در هریک از د و صورت فوق بنابه دادخواست مالک اختراع ، طرح صنعتی ، علامت و نام تجاری یا قائم مقام قانونی وی صاد ر می گردد، به دادخواست مزبور باید رونوشت مصدق گواهی نامه اختراع، طرح صنعتی و علامت، حسب مورد، ضمیمه گردد . اگر مالک اختراع، طرح صنعتی ، علامت و نام تجاری تقاضای توقیف کالاهای مذکور فوق را نماید باید تضمین کافی بدهد که عندالاقتضاء از محل مزبور کلیه خسارات وارده به طرف جبران گردد.

و همچنین وفق ماده  ۱۸۳  معترض می تواند از مراجع قضایی اعم از دادگاه یا دادسرا که پرونده در آنجا مطرح است درخواست صدور قرار تامین دلیل ، و دستور توقیف محصولات ناقض  حقوق ادعایی و تقاضای صدور دستور موقت نسبت به عدم ساخت ، فروش یا ورود این محصولات را بنماید .

ودربعد بین المللی نیر در کنوانسیون پاریس به ساز و کار اجرایی و ضمانت اجرا ها اشاره ای نشده است، و کشور ها  طبق اصل استقلال،قادرند قوانین ملی منطبق با فرهنگ عامه و مصالح ملی خود به تصویب و از آن حمایت کنند و لیکن با گسترش مناقشات بین المللی در بستر تجارت بین المللی و بعد از مذاکرات  دوراروگوئه ، موافقت نامه تریپس به پیشنهاد امریکا، به آن ضمیمه شده است.

 و در مورد حق اختراع نیز این موافقت نامه متضمن ۳ اصل مهم می باشد (مواد  ۷ -۸  تریپس)

۱-     پیش بینی حد اقل استاندارد های بین المللی

۲-    پیش بینی اجرای موثر حقوق مالکیت فکری به لحاظ ضمانت اجرا های نقص

۳-    توافق در رجوع به سیستم حل و فصل اختلافات سازمان جهانی تجارت در موراد اختلافات هر یک از این قواعد ماهوی منوط به رعایت اهداف و اصول موافقت نامه تریپس .

فلذا پیش از الحاق به سازمان جهانی تجارت باید این قواعد بیش از پیش مد نظر قرار گیرد  .

ساز و کار سازمان جهانی مالکیت معنوی در حمایت از آثار فکری چیست ؟

سازمان جهانی مالکیت معنوی (wipo )  یکی از آژانسهای سازمان ملل متحد است که به امر  استفاده از مالکیت فکری  (اختراعات، کپی رایت ،علائم تجاری و طرحهای صنعتی و … ) به عنوان یک ابزار و وسیله برای ایجاد انگیزه، برای خلق خلاقیتها و آفرینشهای فکری اختصاص داده شده است .

این نهاد بین المللی سازمانی است که متولی توسعه و استفاده از سیستم مالکیت فکری در بین ملل مختلف از طریق :

۱-    ارائه خدمات (خدماتی که بدست آوردن حمایتها را در حوزه مختلف مالکیت فکری تسهیل نماید )

۲-    پیشنهاد(قوانین و مدلهای حقوقی )

۳-    توسعه زیر ساختهای شبکه ای وهمکاریهای  تکنیکی

۴-    ظرفیت سازی برای توسعه، از طریق استفاده از مکانیزم مالکیت فکری و تقویت رشد اقتصادی.

ودر این راستا،در ماده  ۲  کنوانسیون تاسیس سازمان جهانی مالکیت معنوی ،مصادیق مالکیت فکری به شرح ذیل تعیین شده است  :

۱-     آثار ادبی ،هنری و علمی

۲-    نمایش های  هنرمندان بازیگر ،صدا های ضبط شده (phonograms ) و حقوق بنگاههای پخش (رادیو و تلویزیون )

۳-    اختراعات در کلیه زمینه ها که ناشی از تلاشهای فکری انسان باشد .

۴-    کشفیات علمی

۵-    طرحهای صنعتی

۶-    علائم تجاری ، علائم خدماتی و نام تجاری و عناوین (اسامی )

۷-    حمایت در مقابل رقابت مکارانه

و سایر حقوق ناشی از تلاشهای فکری در صنعت ،علم ،ادبیات یا زمینه های هنری .

بر طبق ماده ۳- اهداف سازمان  جهانی مالکیت معنوی عبارتند از:
۱-پیشبرد حمایت مالکیت معنوی در سراسر جهان از طریق همکاری در میان کشورها در صورت اقتضا با همکاری هر سازمان بین‌المللی دیگر.
۲- تأمین همکاری‌های اداری میان اتحادیه‌ها.

همچنین مطابق ماده  ۴  :

وظایف سازمان جهانی مالکیت معنوی عبارتند از :

 سازمان به منظور دستیابی به اهداف مندرج در ماده  ۳  از طریق نهاد های مربوط و با حفظ صلاحیت هر یک از اتحادیه ها به شرح ذیل عمل می نماید :

۱-     ارتقائ توسعه تدابیر پیش بینی شده برای تسهیل حمایت موثر از مالکیت معنوی در سراسر جهان و هماهنگی قوانین ملی در این زمینه؛

۲-    انجام وظایف اداری اتحادیه پاریس ،اتحادیه های ویژه ای که در رابطه با این اتادیه تاسیس شده اند؛

۳-    قبول یا شرکت در اجرای هر گونه موافقتنامه بین المللی که به منظور بالا بردن حمایت از مالکیت معنوی تنظیم شده باشد  ؛.

۴-    تشویق انعقا د قراردادهای بین المللی مربوط به ارتقاء حمایت از مالکیت معنوی؛

۵-    پیشنهاد همکاری به کشور هایی که خواهان کمک های حقوقی- فنی  در زمینه مالکیت معنوی باشند ؛

۶-    جمع آوری و انتشار اطلاعات مربوطه به حمایت مالکیت معنوی و همچنین انجام و توسعه مطالعات در این زمینه و مبادرت به چاپ نتایج بدست آمده؛

۷-    حمایت از خدماتی که حمایت بین المللی مالکیت معنوی را تسهیل می کند و در صورت اقتضاء اقدام به ثبت در این زمینه و انتشار اطلاعات مربوط به آن ؛

۸-    انجام هر گونه اقدام مقتضی دیگر ؛

همچنی سازمان جهانی مالکیت معنوی می تواند از طریق استاندارد های بین المللی norm setting) یا(global standard مدلهای حمایتی موثر را به کشور های جهان پیشنهاد نماید و همچنین در گسترش و انتقال تکنولوژی در زمینه های امنیت غذایی ،بهداشت عمومی ،اختراعات سبز  و از این قبیل اقدامات موثر در جهت تسهیل استفاده بشر از این اختراعات بعمل آورد .