رحم جایگزین در فضای مجازی

دنیای شبکه های اجتماعی که چند سالیست با جادوی اینستاگرام و جنبش اجتماعی سلفی بازها و هشتگ نویس ها، وارد فاز جدیدی از اطلاع رسانی در جامعه اطلاعاتی امروز ایران شده است، هر روز با پدیده جالب توجهی همراه می شود. همسریابی اینترنتی، همسفر دیجیتالی، آشپز های آنلاین، هتاکان اینترنتی و اکنون هم: تخمک اهدایی و رحم کرایه ای.

این ها، بخشی از دنیای عجیب و غریب کسب و کار اینترنتی در روزگار امروز است که البته، پدیده رحم جایگزین بر خلاف موارد اینترنتی و دیجیتالی مطروحه، کاملا قانونی به شمار می رود: درآمد مشروع از بدن خود.

شاید برای شما جالب باشد که بدانید، هزاران کاربر ایرانی این شبکه ها، اکنون از طریق اینستاگرام و تلگرام، به دنبال رحم جایگزین برای اهدای نطفه خود به خانمی و در آرزوی بچه دار شدن در آینده ای نزدیک هستند. آری، رحم جایگزین همچون پیدا کردن اهدا کنندگان کلیه، به آگهی های اینترنتی شبکه های اجتماعی داخل اضافه شده است و اکنون ده ها کانال و گروه اینستاگرامی و تلگرامی در این زمینه در دسترس است.

گزارش امروز ایده و خلاقیت، شما را با این پدیده جدید آشنا می کند. با ما همراه باشید.

جنبش های اجتماعی تا جنبش های پزشکی

اگر جنبش سلفی بدون آرایش و تسخیر وال استریت در غرب، میلیون ها پست اینستاگرامی و توییتری را برای آگاهی افکار عمومی درباره اهمیت توجه به فعالیت های نیکوکاری و اجتماعی- سیاسی به دنبال داشت، اکنون حوزه های مربوط به دنیای پزشکی و غیر سیاسی نیز، بخش قابل توجهی از فعالیت معتادان شبکه های اجتماعی را در کانال ها و گروه ها به خود اختصاص می دهد.

نه فقط در ایران، بلکه در اکثر کشورهای دنیا، پدیده شبکه های اجتماعی، بیش از یک ابزار سرگرمی و تفریح مورد استفاده صدها میلیون کاربران اینترنت قرار می گیرد که برخی از صبح تا شام، بخشی از سبک زندگی دیجیتالی خود را به استفاده اعتیاد آور از این مجموعه های اینترنتی اختصاص می دهند.

مارکت های بزرگ به اشتراک گذاری اپلیکیشن های اجتماعی از گوگل پلی تا اپ استور و بازارهای محلی، در داغ تر شدن تنور فعالیت این پدیده های دیجیتالی عصر مدرن، تاثیر گذار بوده و هستند. اکنون، بیش از ۲ میلیارد اپ در  مارکت های معتبر جهانی برای دانلود منتشر شده است که در صدها موضوع مختلف، پاسخگوی نیازهای ۳.۵ میلیارد کاربر اینترنت هستند.

اپ های مربوط به شبکه های اجتماعی عکس و ویدئو محور مانند اینستاگرام و یوتوب و همچنین اپ های مرتبط با پیام رسان های قابل نصب روی تلفن های هوشمند، از جمله محبوب ترین اپ هایی هستند که در ۵ سال اخیر با استقبال گسترده جهانی مواجه شد و سبب گشت تا غول های فناوری، مانند فیس بوک، برای شکار واتس آپ، رقم سرسام آور ۱۹ میلیارد دلاری پرداخت کنند.

در ایران، اوضاع شبکه های اجتماعی و پیام رسان های موبایلی آنقدر داغ شده است که کسب و کارهای عجیب و غریبی بر روی آن در حال شکل گیری بوده و اکنون تلگرام و اینستاگرام، بیش از ۲۰ میلیون مشترک فعال در داخل کشورمان در اختیار دارند.

اگر روزگاری بر روی اینستاگرام و تلگرام، تنها شاهد تصاویر و اطلاعات و آگهی های مد و لباس و نوشیدنی و خوراکی و تصاویر جشن های تولد مردم و جشنواره سلفی بازی میلیون ها عاشق سلفی بازی بودیم، امروزه محورهای خیلی جدی هم به این دنیای فانتزی اضافه شده است که عرصه پزشکی، یکی از آن مقولات جدی به شمار می رود.

از شیر مرغ تا جان آدمیزاد

قدیمی ها، بازاری که در آن همه چیز یافت میشد را مصداق شیر مرغ تا جان آدمیزاد می دانستند. مثلی که به نظر می رسد، اکنون در دنیای چند میلیارد کاربری شبکه های اجتماعی و دنیای تور جهان گستر، می توان برایش مصداق پیدا کرد.

در شبکه هایی که از کاسب تا جراح مغز و اعصاب در آن فعال و بعضا آنلاین هستند و تخصص ها و حرفه های گوناگون با نیازهای مختلف فردی و اجتماعی در آن موج می زند، هر تقاضایی می تواند مطرح و به تبع آن، هر عرضه ای هم وجود خواهد داشت.

این رسم هر بازاریست که تا تقاضا وجود نداشته باشد، عرضه ای هم وجود نخواهد داشت. اکنون، دنیای پزشکی، بخش غیر قابل انکار فضای مجازی شده و برخی از کانالها و گروه های پزشکی حرفه ای ایرانیان در این مجموعه ها، مخاطبان چند صد هزار نفری از متخصصان و عاشقان مسائل پزشکی را در اختیار دارند.

در برخی از این کانال ها در چند سال اخیر، آگهی هایی مبنی بر درخواست پیدا کردن خانمی برای پذیرش نطفه جهت بارداری بعضا مشاهده می شود که در یکسال اخیر شمار آن ها افزایش یافته است.

پدیده رحم جایگزین در شبکه های اجتماعی ایرانیان، با استقبال گسترده زوج های نابارور روبرو شده و به نظر می رسد، قانونی بودن این فعالیت از سال ۸۳، راه حلی برای افزایش درخواست میلیون ها زوج نیازمند به بچه از طریق مادران جایگزین را فراهم کرده است.

حتی در اینستاگرام نیز، برخی از پیج ها به معرفی زوج های نابارور و علاقمند به بچه پرداخته و در مقابل معرفی مادر جایگزین، پول هایی دریافت می کنند. رحم جایگزین در ایران، در بیش از ۴۰۰ هزار پرتال فارسی ایندکس شده که نشان می دهد، این کلید واژه در فضای جامعه اطلاعاتی کشور با مخاطبان بسیاری روبرو گشته است.

رحم جایگزین، مادران جایگزین، اهدا، نطفه، لقاح مصنوعی و آماده بارداری، کلید واژه هایی هستند که امروزه، درصدی از میلیون ها زوج نابارور کشور، در گوگل و یاهو، به دنبال آن هستند تا سایت و کانالی را پیدا کنند که در ان، خانمی آماده بارداری بر اساس لقاح مصنوعی باشد و با ایشان وارد مذاکره و قرارداد شوند.

خوب، با این مقدمه جالب، بهتر است کمی درباره داستان پدیده ای به نام رحم جایگزین بدانید.

رحم جایگزین چیست؟

رحم جایگزین یعنی زوجی که به هر دلیلی بارور نیستند، به دنبال رحمی در بدن خانمی دیگر باشد تا نطفه آن ها که در خانمی قابلیت بارداری ندارد، در رحم خانم دیگری در زمان مشخص، قرار بگیرد. طبق آمارها، بیش از ۳ میلیون زوج نابارور در کشور داریم و بر اساس سیاست های جمعیتی اخیر کشور، ۸۵ درصد هزینه درمان ناباروری پرداخت می شود. اما شامل رحم جایگزین نیست.

گر چه متخصصان از زوج های نابارور درخواست می کنند به جای مراجعه به مطب پزشکان، به مراکز درمانی تخصصی ناباروری در سراسر کشور مراجعه کنند، اما باز شاهد مراجعه صدها هزار زوج نابارور به پزشکان مختلف از عمومی گرفته تا زنان و زایمان برای بررسی مشکل خود هستیم.

ناباروی یکی از مشکلاتی است که این روزها بیش از سه میلیون زوج ایرانی با آن دسته و پنجه نرم می‌کنند و بنیان برخی از خانواده ها به همین علت با تهدید مواجه می شود. این در حالی است که یکی از راه های درمان ناباروری استفاده از رحم اجاره ای است که به دو صورت انجام می شود.

در روش اول که به آن لقاح مصنوعی می گویند، نطفه مرد و تخمک زن خودش را در خارج از رحم بارور و به دلیل عدم توانایی زن در بارداری، آن را به رحم زن دیگری تزریق می کنند.

در روش دوم نطفه مرد را در رحم غیر همسرش تزریق کرده و از تخمک زن دیگری استفاده می کنند تا وی از این طریق صاحب فرزند شود.

آیا رحم جایگزین قانونی است؟

پاسخ مثبت است. پس از بررسی های پزشکی، شرعی، عرفی و قانونی این مقوله، این پدیده در کشور، جنبه قانونی به خود گرفت.

آنچه که در روش های معمول پزشکی برای اهداء جنین یا گامت مورد استفاده قرار می گیرد، همان روش اول لقاح مصنوعی است که در بالا به آن اشاره کردیم.

طبق قانون ۲۹ تیر ماه سال ۱۳۸۲ هجری شمسی، قانون رحم جایگزین طی ۵ ماده در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید و بیش از یکسال، بررسی آن در شورای نگهبان قانونی اساسی به طول انجامید.

سرانجام، فقها و حقوقدانان شورای نگهبان، در جلسه هشتم مرداد ماه ۱۳۸۳ هجری شمسی، مصوبه مجلس شورای اسلامی را تایید کردند و عملاً، این لایحه تبدیل به قانون شد و به مراکز دولتی ابلاغ گردید.

آیین نامه اجرایی این قانون نیز در تاریخ ۱۹ اسفند سال ۸۳، به تصویب هیات دولت سید محمد خاتمی، رییس جمهور وقت رسید. طبق آن آیین نامه، مجوز پرورش کودک حاصل از سلول مادر و پدر شرعی در رحم فرد دیگری نیز در قبال دریافت اجرت صادر شد.

بنابراین همانطور که مشاهده می کنید، عمل رحم جایگزین و فعالیت های حقوقی مربوط به آن، کاملا از نظر قانونی وجاهت داشته و حتی از نظر شرعی نیز، بر اساس استفتائات مراجع تقلید کشورمان، بر اساس ضوابط و مقررات مشخص، مصداق بلا اشکال بر آن اطلاق گردیده است.

بارداری پولی اینترنتی

اکنون، پیدا کردن خانمی که حاضر باشد در قبال پرداختی مشخص، نطفه مرد و تخمک زنی را برای مدت ۹ ماه در رحم خود بپذیرد، داغ شده و رواج این فعالیت نیز در فضای مجازی به خصوص در گروه های تلگرامی پزشکی و خانوادگی، افزایش یافته است.

بعضی ها از پرداخت ۴۰ میلیون تومان برای ۹ ماه به افرادی که از آن ها به عنوان مادر جایگزین یاد می کنند، خبر می دهند. این روش، گر چه اینترنتی در ایران بعضاً دنبال می شود و کسب و کاری هم برای عده ای فراهم کرده است، اما به هر حال، مخاطرات خاص خود را دارد.

مادر اصلی نگران است مادر رضاعی، در این ۹ ماه، مراقب جنین نباشد و مادر رضاعی هم نگران بیماری های احتمالی موجود در اسپرم و تخمک ترکیبی این زوج است. نگرانی از هر دو طرف وجود دارد. اما به هر حال، سالانه در تهران، بیش از ۲۰۰۰ کودک با این روش متولد می شوند.

یکی از زوج هایی که از طریق رحم اجاره ای صاحب فرزند شده است قبلاً به یکی از خبرگزاری ها گفته بود که ۸ سال پیش، مبلغ ۱۰ میلیون تومان به خانمی برای باردار پراخت کرده اند و اکنون، بچه ای ۸ ساله و سالم را در اختیار دارند. به نظر می رسد، روند بارداری جایگزین، روز به روز در ایران که با این حجم گسترده از زوج های نابارور رو به رو شده است، در سال های آینده با طرفداران بیشتری مواجه شود.

قراردادهای رحم جایگزین

بد نیست، درباره جنبه های حقوقی قراردادهای رحم جایگزین نیز بدانید تا اگر دوست و آشنایی از شما با این موضوع روبروست، وی را با این اطلاعات راهنمایی کنید.

زهرا سپید نامه، وکیل پایه یک دادگستری درباره قراردادهای رحم اجاره ای معتقد است:

اصولا قراردادهای اجاره رحم به دو عنوان کلی تقسیم میشوند:

قراردادهای دوستانه و قراردادهای تجاری.

قراردادهای تجاری: در این نوع قراردادها، زوجین متقاضی بچه، با انعقاد قرارداد رحم جایگزین و در ازای این عمل، (در اختیار قرار دادن رحم برای باروری) مبلغی را با توافق بانوی جانشین میپردازند که این مبلغ عوض تعهدات بانوی جانشین تلقی میگردد.

قراردادهای دوستانه،  قراردادی است که در این نوع قراردادها، بانوی جانشین مبلغی به عنوان عوض تعهدات خود از زوجین متقاضی دریافت نمیکند و معمولاً زن و شوهر متقاضی زنی از بستگان نزدیک خود را جهت قبول این عمل برمیگزینند و بانوی جانشین نیز اغلب به دلیل انگیزه های نوع دوستانه تن به این کار میدهد.

اما برای شمایی که دلتان میخواهد از ماهیت این گونه قراردادها خلاصه وار سر در بیاورید باید بگوییم که: در مورد قرارداد رحم جایگزین که دارای ماهیت شبیه به عقد اجاره اشخاص است، نیز باید این عقد را در شمار عقود رضایی دانست؛ یعنی صرف رضایت طرفین قابل اجراست و احتیاج به تشریفات خاصی ندارد اما بهتر است به دلیل اهمیت موضوع این گونه قراردادها و آثار بسیار مهم آن، برای صیانت بهتر از خانواده، شکل خاص و تشریفات معینی برای بیان توافق و شرایط انعقاد این گونه قراردادها معین کرد تا در شمار عقود تشریفاتی قرار گیرد.

اما نکته بسیار مهم دیگر لازم یا جایز بودن این قرارداد است به این معنی که طرفین باید حتماً به قرارداد پایبند باشند و نمیتوانند خلاف آن رفتار کنند و اجازه ندارند با میل و رضای خود هر وقت خواستند آن را رها کنند؟ در لازم یا جایز بودن قرارداد رحم جایگزین با توجه به قاعده فقهی «اصاله اللزوم» که ماده ۲۱۹ قانون مدنی نیز بیانگر آن است؛ اصل بر لزوم قراردادها خصوصی بوده به غیر آنچه قانون تصریح به جایز بودن آنها نموده است و عقد برای متعاملین لازم الاتباع است و امکان فسخ عقد، امری استثنائی و برخلاف اصل محسوب می شود.

مراجع تقلید درباره رحم جایگزین چه میگویند؟

شاید برای شما جالب باشد که بدانید، مراجع معظم تقلید کشورمان، نظر مثبتی درباره این قانون مصوب سال ۸۳ کشور دارند و آن را فی نفسه، بلا اشکال می دانند. برای اطلاع شما مخاطبان گرامی و علاقمندان به این مبحث جدید در کشور، پاره ای از استفتائات مراجع معظم تقلید را عیناً نقل قول می کنیم:

 آیت الله سیستانی:

لقاح مصنوعی از زن و مرد شرعی و گذاردن آن در رحم زن دیگر برای باردار شدن چیست؟

پاسخ: فی حد نفسه اشکال ندارد.

آیت الله سبحانی

هرگاه اسپرم زوج با تخمک زوجه تلقیح شود اما پرورش جنین در رحم اجاره اى قرار گیرد، حکم فرزند چیست؟

پاسخ: فرزند یاد شده از آن زوج و زوجه است که از اسپرم و تخمک آنها متولد شده است ولى نسبت به صاحب رحم اجاره اى احتیاط شود یعنى این فرزند احتیاطاً نمى تواند با صاحب رحم و فرزندان او ازدواج کند.

شوهر و همسر اسپرم و تخمک دارند ولى رحم قابلیت نگهدارى جنین را ندارد و لذا اسپرم را با تخمک در بیرون تلقیح مى کند و در رحم اجنبیه (رحم اجاره اى) قرار مى دهند اگر این کار با مقدمات حلال صورت گیرد جایز است؟ و آیا فرزند با این سه نفر(صاحب اسپرم، صاحب تخمک، صاحب رحم) محرم است؟

پاسخ: در صورتى که صاحب رحم اجاره اى شوهر نداشته باشد صاحب اسپرم وى را در مدت نگهدارى جنین عقد موقت کند و فرزندِ صاحب اسپرم و تخمک است و نسبت به صاحبِ رحم باید احتیاط کرد.

چند توصیه

۱- همانطور که در این گزارش جالب خواندید، افزایش پدیده رحم جایگزین در ایران، به دلیل افزایش میزان ناباروری زوج های جوان است که میلیون ها نفر از هموطنان را شامل می شود. پس مراقب رفتارهایی که موجب ناباروری شما در حال و آینده می گردد، باشید.

۲- از غذاها و نوشیدنی هایی که افزایش دهنده میزان ناباروری است، پرهیز کنید.

۳- رحم جایگزین در ایران، مقوله ای قانونی و شرعی است. بسیاری از زوج های نابارور، مشتاقانه به دنبال رحم زنانی هستند که حاضرند در قابل قراردادی مشخص، رحم خود را در اختیار نطفه زوج های نابارور قرار دهند. رسانه ملی و مسئولان بهداشت و درمان، به اطلاع رسانی دقیق این موضوع بپردازند.

۴- استارت آپ های دیجیتالی جوان ایران، با توجه به افزایش متوسط سن در کشور و روند کهنسالی ایرانیان، به سمت طراحی و تولید اپ هایی برای اطلاع رسانی مقولات بهداشت، درمان و سلامت باشند که میتواند مخاطبان زیادی داشته باشد.

۵- اپ هایی برای بستر آفرینی جهت معرفی مادرانی که حاضر به اهدای رحم خود به زوج های نابارور هستند، می تواند فعالیت علمی و اخلاقی و مطلوبی در جامعه اطلاعاتی کشور باشد.

۶- با توجه به روند فزاینده اطلاع رسانی اینترنتی مربوط به آگهی های رحم جایگزین در کشور، وزارت ارشاد با همکاری وزارت بهداشت و وزارت ارتباطات، فضای رسمی و مشخصی مانند سامانه همسان گزینی، طراحی و راه اندازی کنند تا ایران، سامانه حرفه ای در این حوزه در اختیار داشته باشد.